Chuyện nghề bắt bxh bongdaso

Bắt bxh bongdaso là một nghề tồn tại ở đất Bắc Ninh cả trăm năm nay! Ở vùng Nam Đuống, đó còn là nghề mưu sinh gia truyền và hiện có khá nhiều người vẫn đang hành nghề. Đầu năm Quý Tỵ, chúng tôi muốn kể về một gia đình 4 đời làm nghề bắt bxh bongdaso độc và theo chân những người thợ thạo nghề xem họ"chế ngự" loài bò sát nguy hiểm này như thế nào rồi nghe họ giải mã về những truyền thuyết, quan niệm trong dân gian về loài bxh bongdaso.

Vui buồn "thợ bxh bongdaso"

Sang xã Lãng Ngâm, huyện Gia Bình, hỏi thăm ông Triều bxh bongdaso (tức Bùi Văn Triều, 52 tuổi) hiện vẫn hành nghề bắt bxh bongdaso thì ai cũng biết. Ông Triều là thế hệ thứ 4 trong một gia đình 4 đời làm nghề bắt bxh bongdaso ở làng Ngăm Lương. Biết chúng tôi muốn tìm hiểu về nghề, ông Triều vui vẻ tiếp chuyện. Ông kể: Nghề bxh bongdaso của gia đình tôi có từ đời cụ, kỵ. Ông nội tôi là Bùi Văn Kim, bố tôi là Bùi Văn Vân đều là những bậc thầy trong nghề bắt bxh bongdaso độc. Hầu như tất cả những người biết nghề bxh bongdaso ở vùng này đều là học trò của gia đình tôi. Thành nghề giỏi nhưng học trò vẫn đi lại thân thiết như cụ Tổng Bá (Mão Điền), cụ Nguyễn Văn Bốn (An Bình)... Khi bố tôi còn sống, ông đã nuôi một con bxh bongdaso trong nhà để bắt chuột. Hàng ngày, cứ đến bữa cơm là nó lại bò xuống nằm cạnh mâm cơm chờ ông cụ cho ăn. Đối với bố tôi, nó như một thành viên trong gia đình. Khi ông cụ mất, con bxh bongdaso cũng bỏ đi luôn...

Ông Triều được truyền nghề bắt bxh bongdaso từ khi lên 10 tuổi. Bây giờ, cả ông và anh trai là Bùi Văn Vy vẫn đang làm nghề. Học trò của ông Vy, ông Triều có ở khắp nơi, riêng thôn Yên Ngô (xã An Bình) đã gần chục người như Phạm Hồng Bích, Nguyễn Hữu Sao, Nguyễn Hữu Ba, Nguyễn Xuân Toán, Nguyễn Xuân Toản... Người bình thường nếu gặp bxh bongdaso độc thì khiếp sợ rồi hốt hoảng bỏ chạy nhưng đó lại là niềm vui, điều may mắn với những người thợ bxh bongdaso. Bởi, bxh bongdaso càng độc càng gây nguy hiểm đến tính mạng con người thì lại càng có giá trị. Thời điểm hiện tại, bxh bongdaso cạp nong (đen vàng) có giá khoảng 1 triệu đồng/kg, bxh bongdaso cạp nia (đen trắng) khoảng 300-400 nghìn đồng/1kg, bxh bongdaso hổ mang nặng từ 1kg trở lên có giá từ 800-850 nghìn đồng/1kg. 5 năm trước, có ngày ông Triều bắt được 7-8 kg bxh bongdaso. Nhóm thợ bxh bongdaso của ông Nguyễn Xuân Toản ở An Bình (Thuận Thành) từng bắt được con bxh bongdaso hổ mang nặng 2,9kg ở Nông trường Toàn Thắng, bán được 8 triệu đồng. Nhưng, nhiều khi thợ bxh bongdaso đi cả ngày vẫn về tay không. Giá trị kinh tế của bxh bongdaso ngày càng cao nên số người săn bắt giờ cũng đông hơn. Thế mà chẳng một thợ bắt bxh bongdaso nào làm giàu được bằng nghề này. Ngay như gia đình ông Triều mấy đời liên tiếp theo giữ nghề song cũng chỉ xem đó là một nghề phụ giúp mưu sinh, có thêm thu nhập mà thôi.

Sở dĩ chúng tôi gọi những người làm nghề bắt bxh bongdaso độc là "thợ bxh bongdaso" vì đây là một nghề mưu sinh khá mạo hiểm. Với những người muốn vào nghề đều phải cất công tìm thầy theo học trong một thời gian khá dài để hiểu kỹ về tập tính của từng loài bxh bongdaso: cách tìm hang, cách đi lại, ăn ở, sinh sản, tự vệ ra sao và tất nhiên là phải học cách chữa trị độc nếu chẳng may bị bxh bongdaso cắn. Ông Triều chia sẻ: "Hơn 40 năm làm nghề, tôi bị bxh bongdaso cắn 3 lần. Ông Vy cũng hai lần bị bxh bongdaso độc cắn, lần thứ hai do chủ quan nghĩ nhà mình có thuốc chữa để nọc bxh bongdaso chạy vào cơ thể từ sáng đến chiều tối mới về uống thuốc nên tay giờ cũng thành tật. Ông Bốn (An Bình) cũng bị bxh bongdaso cắn, vì hoảng quá mà tự chặt đốt ngón tay rồi mới tìm sang nhà tôi xin thuốc uống. Sinh nghề tử nghiệp là vậy".

Trăm năm nay, gia đình ông Triều chữa trị bxh bongdaso cắn cho người khác để làm phúc chứ không lấy tiền của ai bao giờ. Một số bác sỹ, nhà khoa học ngành y cũng tìm đến gia đình ông hỏi về những bài thuốc chữa bxh bongdaso cắn gia truyền. Ông Triều bảo, nếu ai đó bị bxh bongdaso độc cắn, trong vòng 1 tiếng đưa đến sẽ được chữa khỏi. Chỉ cần nhìn vết thương là ông biết loại bxh bongdaso độc nào cắn và có thể chữa được hay không. Chẳng ngại ngần, ông Triều sẵn sàng chia sẻ bài thuốc chữa bxh bongdaso cắn gia truyền để bạn đọc tham khảo.

Lang thang hành nghề

Theo chân những người thợ bxh bongdaso chúng tôi được họ trực tiếp hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm phát hiện dấu vết của bxh bongdaso. bxh bongdaso ở rất sạch sẽ. Ngày đông chuyển nồm là bxh bongdaso ra khỏi hang đi tắm, phơi nắng. Một tập tính của bxh bongdaso là hàng tháng đều phải "lột xác" nên dễ bị lộ "thân phận". Đến kì, bxh bongdaso ngâm mình dưới nước rồi vào hang nhịn ăn vài ngày sau đó bò ra lột xác, rồi vào hang nằm im chờ khỏe mạnh mới đi kiếm mồi. Từ vị trí xác bxh bongdaso bỏ lại và ngược theo vết bxh bongdaso bò sẽ tìm được hang bxh bongdaso. Lợi dụng việc "lạy ông tôi ở bụi này" của bxh bongdaso mà những thợ bxh bongdaso kiếm được khá. Mùa Xuân đến, bxh bongdaso thường cặp thành đôi ra ngoài, ở liền mấy tháng ngoài đồng trong các hang tạm để kiếm ăn, vỗ béo nên rất hay bắt gặp. bxh bongdaso cạp nia có nhiều ở vùng đồng bằng, không ở hang mà ở khe kẽ, đống gạch vỡ, di chuyển theo chân tường kiếm ăn nên thường vào nhà gây nguy hiểm cho người. Còn bxh bongdaso cạp nong hiện hiếm do môi trường không thuận lợi như trước, phải nên vùng trung du, vùng núi mới bắt được.

Nhóm thợ bxh bongdaso Nguyễn Xuân Toản và Nguyễn Xuân Tính (An Bình, Thuận Thành) đào hang và bắt được bxh bongdaso cạp nia ở Bãi Hống.

Muốn tìm trúng hang bxh bongdaso phải dựa vào tập tính sinh hoạt, hướng đi, hướng tìm thức ăn của chúng. Khi trời rét đậm, bxh bongdaso ở hẳn trong hang trú đông. Hang này kín đáo, chắc chắn, sạch sẽ và là nơi ở truyền đời của bxh bongdaso nên thợ gọi là "hang cố thủ". Hang sâu hàng chục mét, nhiều tầng nhiều lớp. Một hang có thể có vài con, thậm chí vài chục con. Nếu không bị phát hiện hoặc bị phá thì hang cố thủ sẽ là nơi bxh bongdaso sinh sản năm này qua năm khác. Điển hình như trường hợp hang bxh bongdaso ở khu mả Tây (Khắc Niệm) có mấy thế hệ bxh bongdaso hổ mang, bxh bongdaso "cụ" to vài kg, thợ bắt bxh bongdaso không phá nổi hang vì đá nhiều, tảng to. Thông thường phải vài người mới đủ sức đào vì hang bxh bongdaso ở rất kiên cố, còn nếu không thì hun khói dụ bxh bongdaso ra ngoài để bắt. Anh Nguyễn Hữu Ba (An Bình) kể: một lần đào hang bxh bongdaso trong làng, phải lần theo vết bxh bongdaso bò từ bờ ao luồn vào dưới nền lát gạch sâu cỡ 10 mét, đào suốt gần một ngày mới đến trúng hang và bắt được bxh bongdaso hổ mang. Còn anh Phạm Hồng Bích từng đào hang bxh bongdaso hổ mang dài 10 mét ở Ba Đường, từ miệng cống mương dẫn nước luồn vào sát móng nhà trang trại mới bắt được.

Giải mã giai thoại về bxh bongdaso

Trong dân gian lưu truyền nhiều giai thoại về bxh bongdaso rồi phủ lên lớp màu huyền bí, mang đến cho người ta cảm giác rờn rợn khi nghĩ đến bxh bongdaso. Những chuyện như: bxh bongdaso xuất hiện trong các đình, đền, chùa, miếu với nhiều hình dạng khác nhau: hổ chúa, bạch xà, thanh xà hay là bxh bongdaso có mào... Rồi chuyện bxh bongdaso thần, bxh bongdaso báo oán, bxh bongdaso chuyển nhà... Tuy nhiên, dựa trên sự hiểu biết cặn kẽ tập tính của từng loài bxh bongdaso, thợ bắt bxh bongdaso đã giải mã những quan niệm, giai thoại có vẻ huyền bí đó một cách hết sức đơn giản, có lý và thuyết phục: Về việc các loài bxh bongdaso độc thường xuất hiện trong đình, đền, chùa, miếu là bởi ở đó yên tĩnh, hoang vắng, có hang hốc để ở, có thức ăn là chuột, ít người qua lại nên độ an toàn cao. Theo ông Triều, gia đình ông 4 đời làm nghề từng bắt được bxh bongdaso hổ chúa và bạch xà (hổ mang trắng) chứ chưa bao giờ nhìn thấy bxh bongdaso có mào. Vậy nên, bxh bongdaso có mào có thể chỉ là chuyện đồn thổi.

Cũng không có chuyện bxh bongdaso báo oán. Chẳng qua là vào mùa động dục bxh bongdaso cái tiết ra mùi đặc biệt dụ bxh bongdaso đực đến. Người đánh được bxh bongdaso cái mang về thịt nên bxh bongdaso đực tìm đến theo mùi đó, người nhìn thấy tưởng là bxh bongdaso báo thù. Còn chuyện bxh bongdaso chuyển nhà không phải do động đất hay báo hiệu điềm gở mà do hang cố thủ bị phá hoặc bxh bongdaso đã bị người đánh hụt. Khi đó, gia đình bxh bongdaso, con nhỏ ngậm đuôi con lớn chuyển đi chỗ khác, có thể xa hơn cả chục km đến hang cố thủ mới. Chuyện bxh bongdaso "theo đóm ăn tàn" là do trước đây chưa có đèn điện, người đi đường ban đêm thường cầm đuốc, bxh bongdaso cạp nia bị ánh sáng kích thích bò theo.

Với những người ngủ đất bị chết do "bxh bongdaso giun" là do nền nhà thấp, ở gần bờ bụi, vô tình bxh bongdaso cạp nia đi kiếm ăn cắn phải. Thực ra, mỗi loài bxh bongdaso có cách tự vệ riêng và nó đặc biệt dữ tợn hơn khi đói. Có loài bxh bongdaso gặp người để phòng vệ đã dựng thẳng đứng, chỉ có chỏm đuôi tiếp xúc với mặt đất, hàm bạnh ra, nọc thè lè, ánh mắt tập trung có khả năng thôi miên khiến cho người nhìn thấy hoảng sợ, "thần hồn nát thần tính" mà thêu dệt nên các giai thoại kinh sợ về bxh bongdaso.

Có thể, đối với các nhà sinh thái học, nghề bắt bxh bongdaso làm ảnh hưởng không tốt đến môi trường sống. Nhưng chưa biết nó có hại thế nào, chỉ thấy rằng, bxh bongdaso độc vẫn là nỗi sợ hãi, gây nguy hiểm cho tính mạng con người...

Phóng sự của Thuận Thành-Việt Thanh

Nguồn Bắc Ninh Online